پمپ دنده ای

 این پمپ ها شامل  دو چرخ دنده ساده می باشند كه با یكدیگر درگیر بوده و یكی از آنها بوسیله یك عامل محرك مثل موتور بگردش درآمده و چرخ دنده دیگر را می گرداند . این پمپها ، از نوع پمپهای با جابجائی مثبت بوده و میزان آبدهی آنها را بسادگی وتنها با تغییر سرعت گردش محور ، میتوان تغییر داد ، بازده یك پمپ دنده ای عمدتا به دقت و جذب بودن قطعات متماس بستگی دارد . 
این پمپ ها را در مدل های مختلف میتوان یافت ، آبدهی این پمپ ها از كمتر از 1 گالن در دقیقه شروع شد و تا بیشتر از 100 گالن در دقیقه ای ادامه مییاید ، انواع مختلف این پمپ ها قادر به ایجاد فشارهای مختلفی از حدود كمتراز 100 پوند براینچ مربع تا بیشتر از 3000 پوند بر اینچ مربع می باشند، دو چرخ دنده ای كه در شكل 2  این پمپها در انواع شعاعی ومحوری ساخته و عرضه میشوند ، هر كدام از این انواع را میتوان بصورت با جابجائی ثابت یا متغیر طراحی نمود . در اینجا ، پیستون ها بصورت شعاعی در اطراف توپی ردیف شده اند ، در این شكل ، قطعه لغزان ، سمت راست خط محور استوانه سیلندر واقع شده است ، ضمن حركت محور پیستونها یك حركت رفت وآمدی انجام میدهند ، به این ترتیب پیستون هائی كه از روی مدخل پائینی میله مركزی عبور می كنند ، روغن را جذب می كنند در حالیكه پیستونهائی كه از روی دهانه بالائی میگذرند پر از روغن هستند ، باتوجه به اینكه پیستون و حركت قطعه لغزان را بدقت میتوان كنترل نمود ، تنظیم دقیق ظرفیت آبدهی این پمپها از صفر تا بیشترین حد ممكن كار چندان دشواری نیست . 
در نوع محوری ، پیستونها به موازات محورگردان پمپ قرار میگیرند ، گردش محور پمپ موجب دوران استوانه سیلندر میشود ، وجود كفشك نگهدار ، كه خود بوسیله نیروی فنری به صفحه با دامكی متكی شده ، موجب میشود كه پیستونهای پمپاژ كننده درداخل سیلندر خود یك حركت رفت وآمدی محوری انجام دهند . بطوری كه با تنظیم زاویه صفحه بادامكی میتوان كورس حركت پیستون و در نتیجه میزان آبدهی پمپ را محدود نمود . 

– در پمپهائی كه آبدهی متغیر دارند ، برا ی تغییر دادن زاویه صفحه بادامكی از مكانیسم خاصی استفاده  می كنند ، مكانیسم مزبور ممكن است از یك گردونه دستی ، یك وسیله كنترل جبران كننده فشار و یا یك میله كنترل تشكیل شده باشد . هركدام از وسائل نا مبرده شده ممكن است قلابی را كه به صفحه با دامكی متصل شده است . تحرك نمود و زاویه آن را عوض نمایند .
پمپهای تناوبی نسبت به راههائی كه ممكن است آب مورد استعمال قرار گیرد ، به گروههای زیر تقسیم نمود :
1 ـ پمپ مكشی یا بالابرنده . 
2 ـ پمپ فشاری .

تذکر ) – هر كدام از پمپهای یادشده ممكن است ، بصورت یك طرفه یادوطرفه باشند .
 پمپ های مكشی یا بالابرنده  : پمپ مكشی یك طرفه است ، این پمپ از یك سیلندر بازویك سوپاپ مخصوص تشكیل شده است ، در این جا پمپ به آب نیروئی وارد نمی كند . بلكه آن را می مكد . در پمپهای مكشی ،سوپاپ خروجی در داخل پیستون نصب شده وبهمراه آن بالا وپائین می رود .

راه اندازی وعملكرد كامل این پمپ به چهار عمل یا چهار مرحله مختلف نیاز دارد ، كه عبارتند از : 

1 – خروج هوا :
 پیستون بطرف پائین سیلندر رانده شده وهوای موجود از آن خارج میشود ،
2 – ورود آب :
 وقتی پیستون بطرف بالا حركت میكند یك خلاء نسبی ایجاد كرده وفشار جو ، آب را بداخل سیلندر میراند،
3- انتقال آب :
 در حین پائین آمدن پیستون ، آب حبس شده در داخل سیلندر از طریق سوپاپ خروجی به قسمت بالائی سیلندر منتقل میشود، .
4- خروج آب :
 با صعود پیستون ، آب داخل سیلندر تخلیه میشود ، . پس از هواگیری پمپ و انجام شدن كارهای مقدماتی ، سیكل عملكرد پمپ در یك رفت و برگشت پیستون آن تكمیل می شود ، حركت به طرف پائین پیستون ، ضربه انتقالی و حركت بطرف بالا آن مكش ورانش نامیده می شود چون در یك نوبت آب بداخل پیستون كشیده شده و در یك نوبت از آن تخلیه می شود .نمایش داده شده اند بطور دقیقی بیكدیگر جفت شده و در داخل بدنه پمپ قرارگرفته اند، روغن هیدرولیك وارد شده به محفظه پمپ در فواصل بین دندانه های هر چرخ دنده و پیرامون بدنه گیر كرده و پس از نیم دور گردش چرخ دنده ها در موقع تماس دندانه ها با هم از محفظه خروجی رانده می شود . 
– پمپ ها ی دنده ای را نیز می توان متناسب با نوع چرخ دنده مصرف شده ، به انواع مختلفی تقسیم نمود ،     

شامل پمپ های دنده ای با : 
چرخ دنده ساده ، 
مارپیچی ، 
جناغی 

چرخ دنده ساده : 
درعمل در پمپهای دورانی از دو نوع چرخ دنده ساده استفاده می كنند (  نوع داخلی و نوع خارجی ) ، در مورد نوع خارجی باید گفت كه در موقع جدا شدن هر زوج دندانه در گیر ، خلاء ای پدید میآید وفشار جو نیز همین فرصت را غنیمت شمرد وسیال را با فشار از طریق دهانه ورودی پمپ به داخل میراند وآن را پر میكند ، با كمی تقریب می توان فرض كرد كه مجراهای ورودی وخروجی بخاطر وجود چرخ دنده های درگیر ،كاملا از هم مجزا می باشند ، بنابراین آبی كه بین فاصله دو دوندانه متوالی هر چرخ دنده حبس میشود همراه با آن گردش كرده ودر نزدیكی محفظه ثانویه پمپ از آن جدا شده و بناچار به خارج رانده می شود  
در مورد طرز كار پمپ دورانی با دنده ساده از نوع داخلی باید كفت كه قدرت موتور به یكی از چرخ دنده ها داده شده ودوران چرخ دنده مزبور باعث گردش چرخ دنده هرزگرد دیگری كه با آن در تماس است می شود ، در موقه جدا شدن درگیری هر دندانه از دندانه مشابه درروی چرخ دنده دیگر ،افزایش حجم موجب ایجاد یك خلاء جزئی می شود ، در این جا است كه فشار جو موجب رانده شدن سیال به داخل بدنه پمپ می شود ، سیال وارد شده به محض دخول در فاصله بین دو دندانه متوالی وبدنه پمپ گیر كرده و بطرف محفظه ثانویه حركت می كند ، واز آنجا به بیرون رانده می شود . 
پمپها ی دورانی با دنده داخلی فقط دو عضر متحرك دارند : روتور كه بادقت تمام تراشیده شده ویك چرخ دنده هرزگرد ، دندانه های چرخ دنده داخلی ودنده هرزگرد در نزدیكی محفظه مكش از هم جدا شده ودر محفظه رانش مجددا بایكدیگر درگیر می شوند . 
جهت دوران محور پمپ ، محفظه های مكش ورانش را تعیین می كند ، دلیل اینكه چرا جهت دوران محور ،   محفظه ها را مشخص می كند . در نقطه  a كه در حقیقت آغاز جداشدن در گیری چرخ دنده ها است ، سیال از  طریق محفظه مكش به داخل كشیده می شود ، در نقطه b كه آن را باید شروع درگیری دندانه ها ، دانست ، سیال با فشار به طرف محفظه رانش رانده میشود ، معكوس كردن جهت دوران ، جهت جریان سیال درداخل پمپ را وارونه میكند ، در موقع تعیین جهت دوران محور پمپ ، همیشه از انتهائی كه شامل محور است به پمپ نگاه كنید . در صورتیكه دستورالعمل یا تذكر خاصی داده نشده باشد ، فرض براین است كه محور پمپ در جهت گردش عقربه های ساعت می گردد و محفظه مكش در سمت راست قرار میگیرد . دو قطعه را به صورت خاصی تراشیده و با هم در گیر كرده اند ، یكی از این قطعات را باید در حقیقت یك چرخ دنده مخصوص داخلی دانست و درگیری رایك چرخ دنده خارجی انگاشت ، مجموعه بدست آمده را مكانیسم ژیروتور می نا مند ، در این مكانیسم ، سطوح داخلی وخارجی دو قطعه یاد شده دائما به یكدیگر تكیه داشته و روی یكدیگر تماس لغزشی دارند و بنابراین سیال را بطور دائم و با آب بندی كامل انتقال می دهند ، در موقع جدا شدن در گیری ، فضای بین آنها زیاد شده و درست در محل محفظه مكش كه ازدیاد فضای بین دندانه ها ظاهر می شود یك خلاء جزئی ایجاد می شود ، وقتی فضای بین دندانه ها به حداكثر حجم خود دست می یابد ، محفظه رانش را در مقابل خود می بیند ، از این لحظه به بعد كه درگیری دندانه ها مجددا آغاز شده وحجم محفظه شروع به كاهش می نماید ، سیال مزبور به تدریج به خارج رانده می شود . 
پمپ دورانی با چرخ دنده مارپیچی : این پمپ برای كارهای مختلف از قبیل روغنكاری بافشار ، سوخت رسانی ، كلیه كارهای هیدرولیكی ویا بطور كلی انتقال سیالات بدون ذرات مزاحم بكار می رود ، این پمپ در هردو جهت كار كرده و به آب بندی وراه اندازی اولیه نیاز ندارد ، یك نمونه دیگر از این پمپ ها كه جمع وجور و بی سرو صدا تراز بقیه بوده و بیشتر برای بالابرها و پله برقیها ی هیدرولیكی بكار می برد . 

پمپ دورانی با چرخ دنده جناغی :
 این پمپ نیز بسیار جمع وجور و بی سر و صدا می با شد .
پمپ های پره ایی : 
اصول كار پمپ های دورانی پره ای نیز براساس افزایش حجم فضاهای خالی برای ایجاد یك خلاء جزئی پایه گذاری شده است ، بدیهی است كه خلاء مزبور باعث پرشدن محفظه مكش پمپ از سیال میشود ، كمی بعدتر ، كاهش حجم همان فضاهای خالی ، سیال را با فشار از طرف دیگر بیرون می راند . 
پمپ پره ای دو طبقه ایی ر ا در حقیقت می توان ، دو پمپ یك طبقه ایی دانست كه برروی یك محور واحد وپشت به پشت یكدیگر نصب شده اند . 
گاهی اوقات پمپ های پره ایی را بصورت مركب نیز می سازند ، دراین حالت دو پمپ را برروی یك محور واحد نصب می كنند . یكی از این پمپ ها با فشار كم و دیگری با فشار زیاد كار می كند . 
قسمتهای سایشی پمپهای طوری است كه در مواقع لزوم می توان برای تعویض آنها از یك فشنگ یا كار تریج آماده شده جدید استفاده كرده وآن را برا حتی عوض كرد ، چون كار تریج پمپ های مختلف را میتوان با هم عوض كرد ، در صورت لزوم میتوان با انتخاب مناسب ، آبدهی پمپ را بهبود بخشید . برای كنترل حداكثر فشار سیستم ، دراین جا از یك جبران كننده فشار بهره گرفته شده است ، دراینجا جابجائی پمپ بطور خودكار تغییر یافته و موجب میشود كه جریان مورد نیاز سیستم بطور اتوماتیك ثابت باقی بماند ، وقتی میزان جابجائی تغییر پیدا كند ، فشار سیستم برروی میزان معینی كه جبران كننده را از قبل برروی آن حدود تنظیم كرده اند تقریبا ثابت باقی میماند ، در صورتیكه سیستم هیدرولیكی به جریان نیاز نداشته با شد ، رینگ فشاری پمپ تقریبا در حالت خنثی باقی مانده و در فشار تنظیم شده ، فقط جریان مورد نیاز جهت تأمین آب نشده شده را ایجاد می كند .
 در صورتیكه تمام ظرفیت پمپ مورد نظر با شد ، فشار قدری افت كرده وحركت فنر جبران كننده موجب عبور تمام جریان از میان رینگ فشاری میشود، در عمل با متعادل كردن فشار عكس العملی ونیروی فنر متعادل كننده میتوان برای هماهنگ كردن دقیق جریان مورد نیاز مدار هیدرولیكی با سیستم داخلی پمپ ، هر جریانی را بصورت خودكار بدست آورد ، در این حالت وقتی جریان عبوری كم میشود ، قدرت مصرف شده بوسیله موتور پمپ نیز كاهش می یابد، در اینجا ، برگشت روغن پرفشار ، رخ نداده وگرمای اضافی كه در تعیین بازده مدار موثر و مهم می باشد ایجاد نمی شود .